Haberler      English      العربية      Pусский      Kurdî      Türkçe
  Ku.Haberler.Com - Nuça dawî
NUÇE BIGERE:
  MALPER 28/03/2024 14:08 
News  > 

Pirsgirêka mezin a li Iraqê: Kêmasiya pêbaweriyê û lihevnekirin

30.11.2021 12:41

Li Iraqê pirsgirêka bingehîn kêmasiya pêbaweriyê ye Li Iraqê rêvebirin bi nêrîna otorîteya navendî ev bi dehan sal e tê kirin lê li welêt xwe bi nijad, ol, mezhep, eşîr û axekê va girêdan serdest e lê digel vê pergaleke federal a sist li welêt tê sepandin.

Kordinatore Lekolinen Iraqe ya ORSAMe Bilgay Duman erişa esmani ya diji avahiye Serokwezire Iraqe Mistefa El Kazimi ü geşedanen ku pişti hilbijartinan li welet çebün ji AA Analize ra nirxand.

Li Iraqe di 10e Cotmeha 2021e da hilbijartinen parlamentoye çebün, ji ser ra meheki zedetir dem derbas bü, le he ji encamen fermi nehatin eşkerekirin. Komisertiya Hilbijartine ya Bilind a Xweser a Iraqe (KHBXI) rojek pişti hilbijartinen ku bi dengdayina elektronik çebübün encamen ewil eşkere kiribü. Le ji ber itirazan di gelek sandiqan da jimartina dengan a bi destan va te kirin dest pe kiribü. Le ev ji he temam nebüye.

Ji hela din jimartin temam bibe ji encamen fermi eşkere nabin. Dive encamen ku KHBXIye eşkere kir ji hela Mehkemeya Bilind a Federal a Iraqe va ji ben qebülkirin. Ev pevajo he dewam dike, le bi taybeti komen milis en Şii yen aligiren İrane ü tevgeren siyasi yen ku ew piştgiriye didin dest bi protestoyan kirin. Xwepeşandan ü çalakiyen rüniştine kirin. Hezen ewlehiye yen Iraqe di van çalakiyan da bi tundi midaxeleyi xwepeşanderan kirin, ji ber ku kuşti ü birindar çebün rageşi zedetir bü.

Pişti ku diji avahiye Serokwezire Iraqe Mistefa El Kazimi erişa esmani çebü rageşi zede bü. Ji ber ve rewşe li Iraqe mizakere ü ewlehi ji zehmettir dibe. Büyeran derüniya civaki ji xirab kir.

Li Iraqe pirsgireka bingehin: Kemasiya pebaweriye

Pişti dagirkeriya Amerikaye em dikarin bibejin ku li Iraqe pirsgireka bingehin kemasiya pebaweriye ye. Pişti dagirkeriya Iraqe ü büyeren li dü we qewimin di nav insanan da xwebari ü jihevbawerikin kem kir ü bü sedema behevibüne. Qismeki mezin ye welet bi taybeti ciwanen temene wan ji 35an biçüktir yen ji sedi 75e civake pek tinin ji dahatüya xwe behevi ne. Behevibüne di xwepeşandanen di 2019an da dest pe kirin da xwe da der.

Protestoyen hatin kirin her çiqas nişan bidin ku civaka Iraqe ji hale xwe ne razi ye ü bo guherina we hewl dide ji di dawiye da rewşa welet heta niha bo ve yeke destür nedaye. Li Iraqa ku ji hela nijadi ü mezhebi va parvekiri ye bi dagirkeriya Amerikaye va nerina revebirineke di qada civaki, siyasi da li hale welet naye, hat sepandin. Şeniyen welet di kar ü baren xwe yen rojane da ji gori ve nerina xwe tevdigerin.

Li Iraqe revebirin bi nerina otoriteya navendi ev bi dehan sal e te kirin le li welet xwe bi nijad, ol, mezhep, eşir ü axeke va giredan serdest e ü digel ve yeke pergaleke federal a sist li welet te sepandin. Ji ber ve pergale ji hev bawernekirin di civake da belav bü ü ji ber rageşiya nijadi ü mezhebi di nav civake da mirov ji hev bawer nakin ü ev yek ji beşa heri biçük a civake bigre heta ya heri mezin a civake te ditin. Ev yek ji nişan dide ku ji hev bawernekirin serdest e ü ev yeka di nav civake ü nerinen siyasi da ji xuya dike.

Partiyen siyasi di hevditinen ji bo hikümete da di mijaren revebirina saziyen dewlete ü operasyonen ji hela hezen ewlehiye va ten kirin da ji hev bawer nakin. Lewra li welet hel ü komeke dema di nav dewlete da bü xwedi meqameki di şüna berjewendiyen welet da ewili kom ü aligiren xwe diparezin ü ev yek ji dibe sedema ji hev bawernekirine.

Riska pevçüna zedetir dibe

Li Iraqe civak baweriya xwe bi partiyen siyasi, dewlet, reveberi ü revebiran nayine ü di heman deme da ev jihevbawernekirineke derdixe hole. Ji ber ve yeke ji li welet pergala birevebirine naçe seri. Li gor indeksa bertilgirtine ku ji hela Rexistina Zelaliya Navneteweyi va hatibü kirin Iraq di nav 180 welati da di reza 12min da ci digire. Çavkaniyen li welet her ku diçe kem dibin ü civak ji weki ji agir çi xelas bikin kar e tevdigere ü herkes dixwaze ji tişten heyi istifade bike ü ji ber ve yeke ji car caran riska pevçüne zede dibe.

Li welet kijan girse bixwaze qada xwe berfireh bike, tekili qada girseyeke din dibe. Ev tekilibün hem dibe sedema pevçünan hem ji valahiya heze ü ewlehiye ji bi xwe ra tine. Bi vi hawi rexistinen terore ji xwe ra qadeke ku te da rihet tevbigerin, dibinin. Her wiha welet tüşi midaxeleya hezen dereke ji te. Lewra ji ber ku pergala Iraqe di seri da bi midaxeleya hezen dereke va ava büye, jixwe bingeha we xerab hatiye çekirin. Ji 2003yan heta niha hemü kesen ku li Iraqe büne serokwezir, digel welatibüna Iraqe, di heman deme da welatiye welateki Rojava (bi taybeti İngiltere) ne. Bi heman awayi gelek rayedaren ku di qedemeya revebiriye da cih girtine ji ji welate dine ne. Bi vi hawi ji devla kesen xweci kesen din ji dibin hakime revebiriya dewlete. Di encame da pevçünen ku di navbera welatan da seba berjewendiye derten ji li Iraqe deng vedidin.

Li Iraqe pirsgirek we çawa werin çareserkirin?

Li welateki ku pirsgireken ev qas tevlihev hene, ne pekan e ku pirsgirek di demeke nez da werin çareserkirin. Lewra meriv bine pirsgireken li Iraqe bi girseyeke va gire bide yan ji bi grubeke va tekildar bike, ew ji ne durist e. Tene hikümetek an ji girseyek nebü sedem ku li welet pirsgireken ewlehiye an ji pirsgireken binesaziye çebibin. Heta ku li welet nasnameyeke neteweyi ü revebiriyeke li gor welet neye avakirin, hizüra civaki peyda nabe. Ji bili van ji li Iraqe gelek nediyari hene ku zelal bibin.

Li Iraqe pediviya hemü aliyan bi şirikati ü yekitiyeke heye. Heke ev yekiti çenebe, belanebüna Iraqe pir dijwar e.

Ji aliye din va dive neye jibirkirin ku hemü dinamiken Rojhilata Navin giredayi Iraqe ne. Weki ku di mijara DEAŞe da ji hat ditin ku heke ku li Iraqe agirek derkeve, dipeke deren din ji. Ji ber ve yeke hezen kurewi ü heremi dive seba istiqrar ü aştiya Iraqe gavan bavejin, ne ku ji bo perçebüna we. Ev pir giring e."

[Bilgay Duman ji Navenda Lekolinen Rojhilata Navin (ORSAM) Kordinatore Xebaten ser Iraqe ye] -



 
Latest News





 
 
Top News